Obowiązki firm w zakresie przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu

W ubiegłym tygodniu rozpocząłem cykl publikacji o tym, jak prawo europejskie wpływa na nasze codzienne życie. Pisałem o tym w kontekście obowiązujących przepisów z zakresu prawa pracy, które w wielu przypadkach znajdują swoje źródło w regulacjach stanowionych m.in. przez Parlament Europejski. Kontynuując ten cykl dziś chciałbym spojrzeć na niego z drugiej strony, a mianowicie wskazać w jaki sposób przepisy prawa europejskiego kształtują obowiązki przedsiębiorców. Jednak nie w całym zakresie, bo normy stanowione w Brukseli możemy znaleźć praktyczne w każdym obszarze działalności biznesowej, ale w dziedzinie przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Jakkolwiek wydawać by się mogło, że problematyka ta jest daleka od codziennych problemów biznesu, to jednak właśnie z uwagi na to, że przepisy te zostały ustanowione na poziomie europejskim obowiązują one szeroką grupę podmiotów funkcjonujących na krajowym rynku. 

Walka z terroryzmem priorytetem UE

Warto przy tym podkreślić, że zagadnienie walki z terroryzmem i przeciwdziałanie praniu pieniędzy jest jednym z priorytetowych dla całej Unii Europejskiej. Wynika to zapewne z faktu, że z badań przeprowadzonych na zlecenie Parlamentu Europejskiego aż 80 procent mieszkańców Europy chce, aby Unia Europejska robiła więcej w walce z terroryzmem. Jak wskazują zaś inne badania, aż 40 procent osób zamieszkujących Europę (na szczęście głównie tą Zachodnią) uważa, że ryzyko ataku terrorystycznego w ich kraju jest wysokie. 

System prawny 

Realizując te społeczne postulaty na poziomie instytucji unijnych powstał szereg regulacji prawnych normujących te zagadnienia. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć Dyrektywę 2015/849 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zapobiegania wykorzystywania systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz zmieniającą. Wynikające z niej obowiązki polski Parlament implementował do krajowego porządku prawnego Ustawą z dnia 1 marca 2018 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, która nałożyła na działających w Polsce przedsiębiorców istotne obowiązki. Zaczęła ona obowiązywać w lipcu 2018 roku. 

Instytucje obowiązane 

Przepisy tej ustawy i wynikające z niej obowiązki obok organów państwowych mają stosować i wykonywać między innymi tzw. instytucje obowiązane. Ich katalog jest bardzo szeroki, bo obejmuje on m.in. banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo – kredytowe, zakłady ubezpieczeń, notariuszy, adwokatów i radców prawnych, doradców podatkowych i biura rachunkowe, a także wszystkich przedsiębiorców, fundacje czy stowarzyszenia w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane. Ponadto do stosowania tej ustawy są zobligowani także przedsiębiorcy świadczący usługi polegające m.in. na: pełnieniu funkcji członka zarządu lub umożliwianiu innej osobie pełnienia tej funkcji lub podobnej funkcji w osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, jak też przedsiębiorcy świadczący usługi w zakresie zapewniania siedziby, adresu prowadzenia działalności lub adresu korespondencyjnego oraz innych pokrewnych usług osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. 

Sporządzenie oceny ryzyka 

Pierwszym z obowiązków nałożonych na instytucje obowiązane jest konieczność zidentyfikowania i sporządzenia oceny ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu związanego z ich działalnością. Działania te powinny być proporcjonalne do charakteru i wielkości instytucji obowiązanej oraz uwzględniać czynniki ryzyka dotyczące klientów, państw lub obszarów geograficznych, produktów, usług, transakcji lub kanałów ich dostaw. Przy ocenie ryzyka instytucja obowiązana może wziąć pod uwagę również krajową ocenę ryzyka oraz sprawozdanie Komisji Europejskiej oceniające ryzyko na poziomie Unii Europejskiej. Co istotne – ocena ryzyka powinna być aktualizowana co 2 lata. Zgodnie z obowiązującą ustawą wszystkie instytucje obowiązane powinny już mieć sporządzoną ocenę ryzyka, gdyż obowiązek ten należało wykonać w okresie 6 miesięcy od dnia jej wejścia w życie a więc do 13 stycznia 2019 roku. Tym, którzy jeszcze jej nie wykonali sugerowałbym dopełnienie tego obowiązku, gdyż ustawa przewiduje możliwość nałożenia dotkliwych sankcji administracyjnych na podmioty, które nie wywiązują się z tej powinności. 

Środki bezpieczeństwa finansowego 

Kolejnym obowiązkiem instytucji obowiązanych jest konieczność stosowania wobec swoich klientów środków bezpieczeństwa finansowego. Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy wskazuje, że należą do nich: identyfikacja klienta oraz weryfikacja jego tożsamości czy identyfikacja tzw. beneficjenta rzeczywistego.Zalicza się do nich także ocenę stosunków gospodarczych i uzyskanie informacji na temat ich celu i zamierzonego charakteru oraz bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych klienta, w tym m.in. badanie źródła pochodzenia wartości majątkowych będących w dyspozycji klienta. Warto zaznaczyć, że zakres i intensywność stosowanych środków bezpieczeństwa finansowego zależy od rozpoznanego ryzyka udziału w transakcji związanej z praniem pieniędzy oraz finansowaniem terroryzmu. Z jednej strony mogą być więc one uproszczone, gdy dokonana ocena potwierdziła niższe ryzyko prania pieniędzy. Uproszczone środki mogą mieć zastosowanie np. w przypadku, gdy klientem jest jednostka sektora finansów publicznych lub spółka z większościowym udziałem Skarbu Państwa. Z drugiej strony środki te mogą być wzmożone. Uzasadnieniem takiej sytuacji będzie na przykład to, że przedmiot prowadzonej przez klienta działalności gospodarczej obejmuje przeprowadzanie znacznej liczby lub opiewających na wysokie kwoty transakcji gotówkowych. 

Przekazywanie informacji do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej

Ostatnim, choć dla celów ustawy być może najważniejszym, obowiązkiem instytucji obowiązanych jest konieczność przekazywania do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej m.in. informacji o przyjętej wpłacie lub dokonanej wypłacie środków pieniężnych o równowartości przekraczającej 15 000 euro czy też wybranych transferach (wyjątki wskazuje ustawa) środków pieniężnych o równowartości przekraczającej 15 000 euro. Ponadto instytucja obowiązana ma obowiązek zawiadomić Generalnego Inspektora każdorazowo o okolicznościach, które mogą wskazywać na podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.

Zdjęcie: Photo by Christine Roy on Unsplash

Tekst pierwotnie ukazał się w Gazecie Polskiej Codziennie – wydanie z dnia 15 maja 2019 r.